डायबिटीस म्हणजे शरीरातील रक्तातील साखर नियंत्रण बिघडणे. आजच्या वेगवान जीवनशैलीत ताण, चुकीचा आहार, झोपेची कमतरता आणि शारीरिक हालचालींचा अभाव यामुळे डायबिटीसचे प्रमाण झपाट्याने वाढताना दिसते. योग्य वेळी निदान आणि व्यवस्थापन केल्यास हा आजार नियंत्रणात ठेवता येतो. परंतु अनेक लोकांना सुरुवातीची लक्षणं ओळखता येत नाहीत आणि उपचार उशिरा सुरू होतात.
आधार मल्टिस्पेशालिस्ट हॉस्पिटल, देहूरोड येथे अनुभवी डॉक्टरांची टीम डायबिटीसचे अचूक निदान, वैयक्तिक उपचार योजना आणि संपूर्ण डायबिटीस व्यवस्थापन प्रदान करते. चला तर जाणून घेऊया डायबिटीसची सर्वात सामान्य लक्षणं आणि हा आजार टाळण्यासाठी उपयुक्त सवयी.
डायबिटीस म्हणजे काय?
डायबिटीस हा एक मेटाबॉलिक डिसऑर्डर आहे ज्यात शरीर इन्सुलिन पुरेशा प्रमाणात तयार करत नाही किंवा तयार झालेला इन्सुलिन प्रभावीपणे काम करत नाही. इन्सुलिनचे काम म्हणजे रक्तातील ग्लुकोज पेशींमध्ये पोहोचवणे. इन्सुलिनची कमतरता झाल्यावर साखर रक्तातच जमा होते आणि हळूहळू शरीरातील अनेक अवयवांवर परिणाम करू लागते.
डायबिटीसची 7 प्रमुख लक्षणं
1. सतत तहान लागणे (Excessive Thirst)
रक्तातील साखर वाढल्यामुळे मूत्राचे प्रमाण वाढते. त्यामुळे शरीरातील पाण्याची कमतरता होते आणि दिवसभर सतत तहान लागते. हा बदल अचानक जाणवत असल्यास डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
2. वारंवार लघवी होणे (Frequent Urination)
रक्तातील साखर जास्त असल्यास किडनी ती फिल्टर करण्याचा प्रयत्न करते. त्यामुळे दिवसभर वारंवार लघवी होते, विशेषतः रात्री झोपेतून उठून लघवीला जावे लागते.
3. सतत थकवा जाणवणे (Constant Fatigue)
शरीराला ऊर्जा मिळण्यासाठी ग्लुकोज पेशींमध्ये जाणे आवश्यक आहे. पण इन्सुलिन व्यवस्थित काम करत नसल्यामुळे पेशींना ऊर्जा मिळत नाही आणि थकवा वाढतो.
4. वजन कमी होणे (Unintentional Weight Loss)
जेवण व्यवस्थित घेत असूनही अचानक वजन कमी होणे हे डायबिटीसचे एक महत्त्वाचे लक्षण आहे. शरीर ग्लुकोजचा वापर करू शकत नाही म्हणून ते चरबी आणि स्नायूंचा वापर करायला लागते.
5. जखमा लवकर न भरून येणे (Slow Healing Wounds)
उच्च साखरेमुळे रक्ताभिसरण कमी होते आणि शरीराची जखमा भरून काढण्याची क्षमता कमी होते. छोटीशी जखम किंवा काप सुद्धा अनेक दिवस टिकून राहू शकतो.
6. दृष्टी धूसर होणे (Blurred Vision)
रक्तातील साखर वाढल्यास डोळ्यांच्या लेंसवर परिणाम होतो ज्यामुळे दृष्टी धूसर दिसू लागते. वेळेवर उपचार न केल्यास ही समस्या गंभीर होऊ शकते.
7. वारंवार भूक लागणे आणि अस्वस्थता (Excessive Hunger & Irritability)
शरीराला ऊर्जा पोहोचत नसल्याने मेंदू सतत भूक जाणवू लागतो. त्याचबरोबर चिडचिड, ताण आणि बेचैनी वाढू शकते.
डायबिटीस का वाढतो? कारणं जाणून घ्या
-
अस्वास्थ्यकर आहार – जास्त साखर, जास्त तेलकट पदार्थ, फास्ट फूड
-
शारीरिक हालचालींचा अभाव
-
ताण आणि झोपेची कमतरता
-
अनुवांशिक कारणं
-
अति वजन (Obesity)
-
हार्मोनल बदल
डायबिटीस टाळण्यासाठी महत्त्वाच्या टिप्स
खालील जीवनशैलीतील बदल डायबिटीस टाळण्यासाठी अत्यंत प्रभावी आहेत:
1. संतुलित आणि पौष्टिक आहार घ्या
-
ताज्या भाज्या, फळं, संपूर्ण धान्य, डाळी
-
साखर, मैदा, तळलेले पदार्थ, पॅक्ड फूड कमी करा
-
दिवसातून छोटे-मोठे 4–5 मील्स घ्या
2. रोज 30-45 मिनिटे व्यायाम करा
वेगाने चालणे, योगा, सायकलिंग, स्ट्रेचिंग – कोणताही व्यायाम शरीरातील इन्सुलिन सेन्सिटिव्हिटी वाढवतो.
3. वजन नियंत्रणात ठेवा
ओटीपोटावरची चरबी डायबिटीसचा धोका वाढवते. आहार + व्यायाम यांच्या मदतीने वजन संतुलित ठेवा.
4. पुरेशी झोप घ्या
दररोज 7–8 तासांची झोप हार्मोन्स व्यवस्थित ठेवते आणि साखर नियंत्रण सुधारते.
5. नियमित रक्तातील साखरेची तपासणी करा
विशेषतः खालील लोकांसाठी—
-
35 वर्षांपेक्षा जास्त वय
-
वजन जास्त
-
कुटुंबात डायबिटीसचा इतिहास
-
उच्च रक्तदाब किंवा कोलेस्टेरॉल
6. ताण कमी करा
दीर्घकाळ ताण राहिल्यास शरीरात हार्मोनल बदल होतात आणि साखर वाढते. ध्यान, श्वासोच्छ्वास तंत्र, योगा उपयुक्त आहेत.
7. धूम्रपान व मद्यपान टाळा
हे दोन्ही सवयी डायबिटीसची गती वाढवतात आणि हृदयविकाराचा धोका दुप्पट करतात.
डायबिटीसचे परिणाम – दुर्लक्ष केल्यास काय होऊ शकते?
-
हृदयविकार (Heart Disease)
-
किडनीचे आजार
-
डोळ्यांचे आजार / दृष्टी कमी होणे
-
नसांमध्ये बधिरता, चुरचुर
-
पायांच्या जखमा
-
स्ट्रोक
-
गर्भवती महिलांमध्ये गुंतागुंत (Gestational Diabetes)
योग्य वेळी उपचार घेतल्यास हे सर्व धोके कमी करता येतात.
डायबिटीसचा संशय आल्यास काय करावे?
डायबिटीसची लक्षणं हलकी असतात, त्यामुळे संशय आल्यास तपासणी उशिरा न करता त्वरित डॉक्टरांकडे जाणे आवश्यक आहे. आधार मल्टिस्पेशालिस्ट हॉस्पिटल, देहूरोड येथे खालील तपासण्या उपलब्ध आहेत:
-
Fasting Blood Sugar (FBS)
-
PPBS
-
HbA1c
-
Lipid Profile
-
Kidney Function Test
-
Diabetic Foot Assessment
या तपासण्यांच्या आधारे तज्ञ डॉक्टर आपल्या प्रकृतीनुसार उपचार योजना तयार करतात.
FAQs – डायबिटीस: 7 प्रमुख लक्षणं आणि टिप्स
1. डायबिटीस म्हणजे काय?
डायबिटीस हा एक मेटाबॉलिक आजार आहे ज्यामध्ये शरीरातील इन्सुलिन कार्य करत नाही किंवा पुरेशी इन्सुलिन तयार होत नाही. त्यामुळे रक्तातील साखर वाढते.
2. डायबिटीसची लक्षणं कोणती आहेत?
सतत तहान लागणे, वारंवार लघवी होणे, थकवा, वजन कमी होणे, जखमा लवकर भरून न येणे, दृष्टी धूसर होणे आणि सतत भूक लागणे ही मुख्य लक्षणं आहेत.
3. कोणत्या कारणांमुळे डायबिटीस होतो?
अस्वास्थ्यकर आहार, वजन जास्त, शारीरिक हालचालींचा अभाव, ताण, अनुवांशिक कारणं आणि हार्मोनल बदल यामुळे डायबिटीस होऊ शकतो.
4. डायबिटीस टाळण्यासाठी काय करावे?
संतुलित आहार, नियमित व्यायाम, वजन नियंत्रण, पुरेशी झोप, ताण कमी करणे आणि धूम्रपान-मद्यपान टाळणे हे मुख्य उपाय आहेत.
निष्कर्ष
डायबिटीस आजच्या काळात सर्वात वेगाने वाढणाऱ्या आजारांपैकी एक आहे. योग्य आहार, नियमित व्यायाम, ताण नियंत्रण आणि वेळेवर तपासणी यामुळे हा आजार नियंत्रणात ठेवता येतो. सुरुवातीची लक्षणं कधीही दुर्लक्षित करू नका.
आरोग्याबाबत जागरूक राहा आणि आवश्यक असल्यास त्वरित तज्ञांचा सल्ला घ्या – आधार मल्टिस्पेशालिस्ट हॉस्पिटल, देहूरोड.